Założenia
ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa
Projektowana przez
prezydenta Andrzeja Dudę ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa powinna być
zgodna z podstawowymi imponderabiliami aksjologicznymi zawartymi w Konstytucji
RP. Oto propozycja fundamentalnych założeń, zgodnie z którymi ustawa o KRS
mogłaby być zaprojektowana.
1.
Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej
należy do Narodu
Konstytucja RP (art.
10) ustanawia trójpodział władzy: Ustrój
Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy
ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
W art.
4 Konstytucji czytamy: Naród sprawuje władzę
przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Art. 4 nie
charakteryzuje tego, jaki typ władzy naród sprawuje przez swoich przedstawicieli.
Należy więc wnosić ze sformułowania art. 4, że naród sprawuje również władzę
sądowniczą przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Ustawa o KRS powinna więc uwzględniać to,
że naród (wyborcy) ma wpływ na to, kto sprawuje władzę sądowniczą.
2. Obecnie obowiązująca ustawa o KRS nie zabezpiecza
wpływu narodu na władzę sądowniczą
Zgodnie z obecnie obowiązującą ustawą o
KRS (z dnia 12 maja 2011 roku), 15 członków KRS nie jest wybieranych przez
naród (wyborców czy suwerena). Są oni wybierani przez: (1) Zgromadzenie Ogólne
Sędziów Sądu Najwyższego, (2) Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, (3)
zebranie przedstawicieli: zebrania sędziów sądów apelacyjnych, zgromadzenia
ogólnego sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych oraz zgromadzenia
ogólnego sędziów okręgów. Ostatecznie więc 15 członków KRS, organu
konstytucyjnego władzy sądowniczej, posiadającego władzę wnioskowania o
powoływanie sędziów przez Prezydenta RP, nie jest wybieranych ani bezpośrednio
ani pośrednio przez reprezentantów narodu (wyborców czy suwerena). Tych 15
członków KRS jest wybieranych wyłącznie przez przedstawicieli korporacji
zawodowej sędziów.
Art. 32 Konstytucji ustanawia: Wszyscy są wobec prawa
równi. Obecnie obowiązująca ustawa o KRS nie jest więc zgodna z art. 32
Konstytucji, gdyż nadaje fakultatywne prawa wyboru władzy sądowniczej (w tym
wypadku: wyboru członków KRS) tylko niektórym obywatelom Rzeczpospolitej – tym,
którzy przynależą do korporacji zawodowej sędziów.
W konsekwencji obecnie obowiązująca ustawa
o KRS dyskryminuje ponad 99% obywateli naszego państwa, ograniczając im
konstytucyjne prawo do sprawowania nadrzędnej władzy nad władzą sądowniczą w
zakresie powoływania sędziów. Jedynie poprzez kompetencję Prezydenta RP w
zakresie powoływania sędziów (ale na wniosek KRS), naród tylko częściowo
sprawuje władzę nad władzą sądowniczą. Art. 4 Konstytucji RP nie mówi nic o
„częściowym sprawowaniu władzy przez naród”.
3. Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych
władz
Zgodnie z art. 173 Konstytucji: Sądy i Trybunały są władzą odrębną i
niezależną od innych władz. Oznacza to, że władza ustawodawcza (posłowie i
senatorowie), ani władza wykonawcza (ministrowie i prezydent) nie mogą wybierać
członków konstytucyjnie ustanowionego organu władzy sądowniczej. Wybór taki
gwałciłby konstytucyjną zasadę niezależności i odrębności sądów.
Projektowana ustawa o KRS powinna więc
rozwiązać fundamentalną kwestię konstytucyjną: Jak zaprojektować model wyboru
sędziów do KRS, który respektowałby dwie
zasady konstytucyjne: (1) władzy narodu (suwerena czy wyborców) nad władzą sądowniczą,
(2) odrębności i niezależności władzy sądowniczej od władzy wykonawczej i
władzy ustawodawczej, oraz zasadę kompetencyjną: (3) członkami KRS powinni
zostać osoby cechujące się wysoką wiedzą w zakresie prawa.
4. Proponowany model wyboru członków KRS
Konstytucja RP nie określa trybu (modelu)
wyboru członków KRS. Konstytucja określa w sposób jednoznaczny jedynie
liczebność członków KRS. Zgodnie z art. 187 Konstytucji, członkami KRS mają być:
I Prezes Sądu Najwyższego, Prezes
Naczelnego Sądu Administracyjnego, przedstawiciel Prezydenta RP oraz Minister
Sprawiedliwości, a także czterech posłów i dwóch senatorów – i w końcu 15
sędziów.
Większość członków KRS (15 sędziów
wybieranych przez korporację sędziowską) jest dotychczas wybierana z
pogwałceniem Konstytucji (zasady sprawowania władzy przez naród nad władzą sądowniczą oraz równości wobec
prawa obywateli (sędziowie posiadają fakultatywne prawo wyboru władzy
sądowniczej).
Nowa ustawa o KRS mogłaby, korzystając z
anglosaskiego paradygmatu kultury prawniczej, ustanowić model wyboru 15
członków KRS w wyborach powszechnych. Oto założenia tego modelu:
(1) 15 członków KRS jest wybieranych w
wyborach powszechnych (tak, jak posłowie i senatorowie);
(2) Wyborcy wybierają członków KRS z
czterech list: (a) ogólnopolska lista sędziów Sądu Najwyższego, (b)
ogólnopolska lista sędziów Sądów
Wojskowych, (c) okręgowa lista sędziów sądów administracyjnych, (d) okręgowa lista
sędziów sądów powszechnych.
(3) Ustanawia się sześć okręgów wyborczych
w wyborach powszechnych na członków KRS dla list sędziów sądów
administracyjnych oraz list sądów powszechnych; okręgi wyborcze dla obu list
pokrywają się. Państwowa Komisja Wyborcza ustala okręgi wyborcze w wyborach
powszechnych na członków KRS. W każdym okręgu wyborczym musi znaleźć się organ
posiadający uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora nauk prawnych.
(4) Kandydat w wyborach powszechnych na
członka KRS musi zebrać 500 podpisów poparcia pośród sędziów, adwokatów oraz
prokuratorów z dowolnego okręgu wyborczego.
(5) Wybory powszechne na członków KRS
odbywają się w terminie co najmniej 3
miesiące przed wyborami parlamentarnymi, wyborami samorządowymi oraz wyborami
do Parlamentu Europejskiego oraz co
najmniej 3 miesiące po wyborach parlamentarnych, wyborach samorządowych i
wyborach do Parlamentu Europejskiego.
(6) Kandydaci na członków KRS podczas
kampanii wyborczej nie mogą zabiegać o poparcie od partii politycznych oraz
stowarzyszeń politycznych, oficerów formacji Wojska Polskiego, a także od
związków wyznaniowych.
(7) Partie polityczne, przedstawiciele
władzy ustawodawczej oraz władzy wykonawczej oraz oficerowie Wojska Polskiego,
a także przedstawiciele związków wyznaniowych nie mogą udzielać poparcia
kandydatom na członków KRS w wyborach powszechnych podczas kampanii wyborczej
pod groźbą sankcji finansowych lub utraty immunitetu lub utraty stanowiska
pełnionego w zakresie sprawowania władzy
wykonawczej lub w zakresie sprawowania funkcji wojskowych.
(8) Zakazane jest prowadzenie kampanii
wyborczej, w jakiejkolwiek formie, w wyborach powszechnych na członków KRS w
miejscach kultu religijnego.
(9) Kampanie wyborcze kandydatów na
członków KRS w wyborach powszechnych są finansowane z funduszy zebranych przez
komitety wyborcze kandydatów. Osoby prawne, w szczególności: partie polityczne,
stowarzyszenia polityczne oraz związki wyznaniowe nie mogą finansować kampanii
wyborczych kandydatów na członków KRS w wyborach powszechnych.
(10) Wybory są ważne niezależnie od frekwencji
wyborczej.
(11) Kadencja członków KRS wybranych w
wyborach powszechnych trwa 6 lat.
(12) Dwóch kandydatów z ogólnopolskiej
listy sędziów Sądu Najwyższego, którzy w wyborach otrzymają największą liczbę
głosów, zostaje członkami KRS. Jeden kandydat z
ogólnopolskiej listy sędziów Sądów Wojskowych, którzy w wyborach otrzyma
największą liczbę głosów, zostaje członkami KRS. Jeden kandydat z każdej okręgowej
listy sędziów sądów administracyjnych, który w wyborach otrzyma największą
liczbę głosów, zostaje członkiem KRS. Jeden kandydat z każdej okręgowej listy
sędziów sądów powszechnych, który w wyborach otrzyma największą liczbę głosów,
zostaje członkiem KRS.
5. Kompetencja inicjatywy ustawodawczej projektowanej KRS
Skoro KRS byłaby organem władzy
sądowniczej, którego większość członków jest wyłaniana w wyborach powszechnych,
należałoby mu przypisać kompetencję w postaci prawa do inicjatywy
ustawodawczej. W ten sposób KRS stanowiłaby pod względem kompetencji
prawotwórczej równoprawny organ władzy sądowniczej z urzędem Prezydenta RP.
Dotychczasowe kompetencje KRS ograniczają ten organ jedynie do funkcji
opiniodawczych i funkcji wyboru
kandydatów na sędziów. Projektowana ustawa powinna więc określić tryb
procedowania KRS w odniesieniu do inicjatywy ustawodawczej. Ustawa powinna
respektować dwa następujące założenia:
(13) KRS podejmuje inicjatywę ustawodawczą
zwykłą większością głosów na posiedzeniu, w którym uczestniczy co najmniej dwie
trzecie członków KRS.
(14) Posiedzenia KRS odbywają się co najmniej raz w miesiącu.
Kieruje nimi przewodniczący KRS oraz Prezydium KRS. Przewodniczący i członkowie Prezydium KRS są wybierani
większością głosów przez wyborcze zebranie KRS
spośród wybranych w wyborach powszechnych członków KRS. Zebranie
wyborcze KRS odbywa się każdorazowo po zmianie składu KRS w terminie miesiąca
po dokonaniu się każdorazowej zmiany składu KRS.
6. Zasada równowagi władzy
sądowniczej, ustawodawczej i wykonawczej
Zaproponowane założenia, w świetle których
nowa ustawa o KRS mogłaby zostać zaprojektowana, respektują zasadę równowagi
władzy sądowniczej, władzy wykonawczej oraz władzy ustawodawczej. Dotychczasowa
ustawa łamię tę zasadę równowagi, ograniczając kompetencje obywateli w wyborze
członków KRS i dyskryminując obywateli poprzez nadanie fakultatywnych praw
politycznych grupie zawodowej sędziów.
Obecna propozycja nadal utrzymuje prawo sędziów
do nominowania kandydatów na członków KRS, rozszerzając je na całe środowisko
prawnicze obejmujące również adwokatów oraz prokuratorów.
Nadto, prezentowana propozycja wzmacnia
kompetencje prawotwórcze KRS, nadając temu organowi – jako ustanawianemu w swej
większości w wyniku wyborów powszechnych
- prawo do inicjatywy ustawodawczej. Tym samym KRS mogłoby występować jako
organ wpływający na prace władzy ustawodawczej (Sejm i Senat). Obecna ustawa
nie dopuszcza takiego wpływu.
KRS w obecnym kształcie jedynie wpływa na
władzę wykonawczą (Prezydenta RP) poprzez składanie wniosków Prezydentowi RP o
powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, sądach powszechnych, sadach
administracyjnych oraz sadach wojskowych, nie posiadając mandatu narodu
(suwerena). Proponowana zmiana ustawy KRS de facto legalizuje ten mandat –
poprzez ustanowienie wyborów powszechnych 15 członków KRS - do ustanawiania
przez KRS składu personalnego władzy sądowniczej w Polsce.
Zmiany w ustawie o KRS, które zostały
zawetowane przez prezydenta Dudę i wywołały społeczne protesty, burzyły
równowagę pomiędzy władzą sądowniczą, władzą ustawodawczą i władzą wykonawczą.
Zgodnie z nimi, KRS miałaby zostać poddana całkowitej kontroli (co do składu)
partiom politycznym Parlamentu i Ministrowi Sprawiedliwości.
7. Dydaktyczno-obywatelskie konsekwencje projektowanej ustawy o KRS
Ustanawiając powszechne wybory do KRS,
uruchomione zostaną procesy edukacyjne w społeczeństwie w zakresie kultury
prawnej. Publiczne dyskusje prawnicze podczas kampanii wyborczej w wyborach do
KRS będą stanowiły lekcje „wiedzy obywatelskiej” dla społeczeństwa w zakresie
funkcjonowania prawa i demokratycznego państwa. Takie procesy przyczynią się do
zwiększenia społecznego stopnia zaufania wobec władzy oraz podniosą wskaźnik
wzajemnej ufności wśród obywateli.
Choroba polskiego społeczeństwa jest
bierność wyborcza obywateli. Niskie frekwencje wyborcze w wyborach
parlamentarnych stanowią niebezpieczny czynnik uruchamiający mechanizm
zagarnięcia władzy przez mniejszość społeczną. Uniknięcie sytuacji, w której
15% obywateli wybiera, większość parlamentarną, wymaga podniesienia poziomu
aktywności politycznej obywateli podczas wyborów parlamentarnych. To zaś jest
determinowane, miedzy innymi, przez wiedze powszechna obywateli w zakresie funkcjonowania
państwa i prawa. Uchwalenie ustawy o KRS według zaproponowanych założeń
przyczyniłoby się do zmniejszenia w naszym kraju wszechogarniającego
analfabetyzmu prawniczego.
*****
Autor projektu
Wojciech Krysztofiak pracuje w Instytucie Filozofii
Uniwersytetu Szczecińskiego. Jest autorem publikacji naukowych w takich
renomowanych czasopismach naukowych, jak: Synthese,
History and Philosophy of Logic, Semiotica, Foundations of Science, Husserl
Studies, Axiomathes, Filozofia Nauki. Opublikował dwie
książki: Problem opozycji realizmu i
idealizmu epistemologicznego oraz Gramatyka
dyskursu filozoficznego. Jego prace są cytowane i komentowane zarówno w
krajowych jak i zagranicznych ośrodkach akademickich (w USA, Chinach, Indiach,
Niemczech, Holandii, Portugalii, Brazylii i Peru). Autor został dwukrotnie
nagrodzony grantem Narodowego Centrum Nauki (2012 roku i 2017 roku). Na
początku lat 90-tych odbył stypendium naukowe na University of Oslo na
zaproszenie prezydenta Norweskiej Akademii Nauk, prof. Dagfinna Follesdala
(logika-filozofa afiliowanego przy Stanford University oraz University of
Oslo).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz